Stanisław zwany Kazimierczykiem (1433?–1489), błogosławiony, kanonik regularny laterański. Ur. w Kazimierzu (dziś dzielnica Krakowa) 27 IX 1433, wg najstarszego żywota z r. 1609 autorstwa Marcina Baroniusza, ale ani data dzienna ani roczna nie mają potwierdzenia we współczesnych źródłach. Data dzienna jest przypuszczeniem, opartym na dacie święta translacji relikwii św. Stanisława, biskupa (27 IX); datę roczną można natomiast uznać za prawdopodobną. Ten sam autor podaje, że ojcem S-a był Maciej zwany Sołtysem (Scoltetus), tkacz, rajca miejski kazimierski i przewodniczący sądu ławniczego, a matką Jadwiga.
Po ukończeniu nauki w parafialnej szkole przy kościele Bożego Ciała S. studiował na Uniw. Krak. na Wydz. Artium, prawdopodobnie ok. 1456–9. Możliwe, że jeszcze podczas studiów wstąpił do zakonu kanoników regularnych laterańskich przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu. Po odbyciu jednorocznego nowicjatu złożył śluby zakonne i w r. 1456 otrzymał święcenia kapłańskie. Zgodnie z przepisami zakonnymi nowo wyświęcony kapłan przez pięć lat nie zajmował żadnego stanowiska w klasztorze czy parafii. Pozwoliło to S-owi spokojnie ukończyć studia (1461) i uzyskać stopień bakałarza artium. Nieuzasadniony wydaje się pogląd późniejszych hagiografów, że S. otrzymał także stopień magistra artium, a następnie bakałarza i magistra teologii. Po pięcioletnim okresie przygotowań zlecono mu głoszenie kazań w kościele parafialnym Bożego Ciała, słuchanie spowiedzi, a w klasztorze przygotowanie teoretyczne i praktyczne młodych zakonników do życia zakonnego i pracy kapłańskiej. Otrzymał wówczas urząd podprzeora, być może równoznaczny z magistrem nowicjuszy.
S. przede wszystkim solidnie przygotowywał się do głoszenia kazań w języku polskim i niemieckim. Starał się ożywić kult Najśw. Sakramentu oraz podnieść znaczenie mszy św. Powszechnie panował wówczas zwyczaj, że wierni przychodzili do kościoła na Podniesienie Najśw. Sakramentu i zaraz po nim wychodzili. S. pouczał wiernych: «Ty, który słuchasz mszy św. i wychodzisz przed jej zakończeniem nie otrzymasz żadnej nagrody, gdyż ważność obowiązku wysłuchania mszy św. stwierdza się na końcu» (Baroniusz). O frekwencji wiernych na kazaniach S-a pisze kronikarz klasztoru z XVII w. Krzysztof Łoniewski: «nauczeńszy z Krakowa schodzili, w których on mową swoją łagodną i słodkim językiem bojaźń Bożą wmawiał z wielkim pożytkiem i chwałą Bożą». S. przygotowywał kazania na piśmie, później zostały one połączone w zbiory. Jeden z nich zatytułowano na przełomie XV i XVI w. Postilla beati Stanislai Casimiritani canonici ad ecclesiam Sanctissimi Corporis Christi penes Cracoviam XV (saec.). Rękopis ten obejmujący 246 kart początkowo stanowił własność Biblioteki Branickich w Wilanowie, a następnie Biblioteki Narodowej w Warszawie. Uległ zniszczeniu w r. 1945. W archiwum klasztoru Bożego Ciała znajduje się rękopis Sermones de tempore et de sanctis (ABC, nr 906) liczący 245 kart, pochodzący z 2. poł. XV w., który zawierał kazania na temat Eucharystii i Matki Boskiej. Możliwe, że jest to autograf samego S-a.
S. był spowiednikiem w kościele Bożego Ciała. Potwierdza to notatka zachowana w księgach sądowych m. Kazimierza, informująca, że 15 III 1483 w pewnej sprawie spadkowej zgłosił się do magistratu w imieniu przełożonego kanoników regularnych S. – spowiednik. Wiadomo, że jako zastępca przełożonego reprezentował klasztor wobec władz miejskich. Hagiografowie przekonują, że S. był przede wszystkim człowiekiem modlitwy i pracy. Podkreślał znaczenie kontemplacji w życiu duchowym, rolę nabożeństwa do Najśw. Sakramentu i do Najśw. Marii Panny. Zachowywał milczenie, szczególnie przed mszą św. Zalecał zachowywać dawne, sprawdzone zwyczaje, nie żądał specjalnych umartwień, a nawet nakazywał popołudniowy odpoczynek. Zmarł 3 V 1489. Zgodnie ze zwyczajem został pochowany w prezbiterium kościoła.
Jeszcze za życia cieszył się S. opinią świętego, a po śmierci został zaliczony do grona sześciu błogosławionych «felicis saeculi Cracoviae» obok: Izajasza Bonera, Jana Kantego, Szymona z Lipnicy, Michała Giedroycia i Świętosława zwanego Milczącym. Ze strony współbraci i wiernych był otaczany kultem. W rejestrze pośmiertnych cudów S-a już w pierwszym roku po jego śmierci zapisano aż 176 nadzwycz. łask uzyskanych za jego przyczyną. Z myślą o beatyfikacji spis ten wraz z krótkim życiorysem S-a w r. 1616 został przesłany do wydawnictwa «Acta Sanctorum» w Brukseli. W kilka lat po śmierci S-a, za zgodą władz kościelnych z grobu ziemnego wydobyto jego doczesne szczątki i umieszczono w nowym grobie zbudowanym nad posadzką obok ołtarza św. Marii Magdaleny w prezbiterium po stronie ewangelii; przed grobem umieszczono stosowną tablicę. W XVII w. nastąpiło ożywienie kultu S-a. W r. 1632 ówczesny prepozyt klasztoru i kościoła Bożego Ciała Marcin Kłoczyński wystawił S-owi sarkofag na wzór włoskich i tam uroczyście w obecności urzędowych świadków przeniesiono jego szczątki. Obok ołtarza znajdowało się wiele wotów, o których wspominają protokoły wizytacyjne z l. 1711 i 1748. Z lewej strony umieszczono obrazy wotywne, zachowane do dziś. Miasto Kazimierz uważało S-a za swego patrona. Na wieży ratuszowej umieszczono jego relikwie. Dn. 3 V odbywały się uroczystości ku jego czci, rozpoczynające się mszą św. wotywną o Trójcy Świętej, odprawianą przy ołtarzu S-a. Po kanonizacji Jana z Kęt (1767) zakon kanoników regularnych zamierzał podjąć starania o beatyfikację S-a. Przebudowano jego ołtarz; za zgodą bp. krakowskiego Kajetana Sołtyka, sufragan krakowski Józef Olechowski dokonał otwarcia trumny, z której wyjęto kilka kości przeznaczonych na relikwie. Upadek Rzpltej, kasata domów zakonnych, trudności personalne i finansowe nie pozwoliły na realizację tego zamierzenia.
W okresie międzywojennym starania o zatwierdzenie kultu S-a przez Stolicę Apostolską podjął ks. Augustyn Błachut, ale jego śmierć w r. 1927 przerwała te prace. Podjęto je na nowo po drugiej wojnie światowej. W r. 1969 kościół i parafię Bożego Ciała wizytował arcybp krakowski kard. Karol Wojtyła, który zachęcił wiernych i księży do czynienia starań o urzędowe zatwierdzenie kultu S-a. W r. 1971 kard. Wojtyła wyznaczył komisję historyczną celem zebrania dokumentacji odnoszącej się do życia, nadzwycz. łask i nieprzerwanego kultu oddawanego S-owi. Z jej upoważnienia biegli, o. Joachim Bar i o. Kajetan Grudziński, 19 III 1986 potwierdzili historyczność postaci S-a i jego trwały kult. Zgodnie z procedurą kanonizacyjną 17 XII 1987 został otwarty proces beatyfikacyjny S-a, a jego zamknięcie nastąpiło 22 I r.n. W oparciu o wypowiedź komisji historycznej i teologicznej 21 XII 1992 Kongregacja dla Spraw Świętych wydała dekret beatyfikacyjny S-a. Uroczyste ogłoszenie dekretu nastąpiło 18 IV r.n. na pl. św. Piotra w Rzymie przez papieża Jana Pawła II. Obecnie czynione są starania o kanonizację S-a.
Postać S-a i jego dzieje, a zwłaszcza pośmiertny kult i cuda, były tematem twórczości artystycznej XVII i XVIII w. Najstarsze wyobrażenie S-a z XVI w. znajduje się na obrazie w kościele parafialnym w Kurozwękach p. wezw. Wniebowzięcia Najśw. Bożej Rodzicielki i św. Augustyna. W kościele Bożego Ciała przechowywane są liczne obrazy (Łukasz Porębski, „Imago visionis Servi Dei”, z r. 1619, szkoła Tomasza Dolabelli i in.), feretrony i obrazki wotywne, płyta nagrobna z postacią S-a, tablica pamiątkowa oraz obraz „Saeculum Cracoviae” z XVII w.
Semkowicz W., Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Oprac. P. Bańkowski, W. 1961 s. 277 nr 350; – Hagiografia pol., II 369–79; – Katalog zabytków sztuki w Pol., III cz. 1 s. 29, IV cz. 4 s. 59, 61–5, 77, 86, 92; – Dzik J., Ikonografia Stanisława Kazimierczyka jako reprezentanta świątobliwych „felicis saeculi Cracoviae” w polskiej sztuce nowożytnej, „Nasza Przeszłość” T. 68: 1987 s. 61–91; Kolak W., „Felix saeculum Cracoviae” w ikonografii, w: Felix saeculum Cracoviae – krakowscy święci XV wieku, Red. K. Panus, K. R. Prokop, Kr. 1998 s. 139–40; Ryłko S., Droga do kanonizacji bł. Stanisława Sołtysa zwanego Kazimierczykiem, Kr. 1997; tenże, Patron Kazimierza bł. Stanisław Sołtys zwany Kazimierczykiem, Kr. 1997; tenże, Stanisław z Kazimierza i jego miasto, w: Felix saeculum Cracoviae…, Red. K. Panus, K. R. Prokop, Kr. 1998 s. 81–7; Sczaniecki P., Słomka W, Nauka o modlitwie i życiu wewnętrznym. Devotio moderna, w: Dzieje teologii katol., I 330–4; Witkowska A., Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa, L. 1984; – Acta sanctorum, t. Maii I, 2, Coll. A. J. B. Sollerio, J. Pinio (Ed. novissima), Parisiis–Romae 1867 s. 26–38; Baronius M., Vita, gesta et miracula b. Stanislai Poloni, Casimiriae ad Cracoviam oriundi…, Cracoviae 1609; Congregatio de Causis Sanctorum Prot. N. 1597, Cracoviensis canonizationis Servi Dei Stanislai Casimiritani…, Romae 1991; Długosz, Liber benef, III; Księga ławnicza kazimierska 1407–1427, Wyd. B. Wyrozumska, Kr. 1996; Księga promocji Wydz. Sztuk Uniw. Krak., s. 50; Łoniewski K., Jasna pochodnia życia apostolskiego, żywot świątobliwy b. Stanisława Kazimierczyka, teraz powtóre przez ks. S. Ranothowicza wysławiona, Kr. 1660; tenże, Żywot, sprawy i cudowne Boskie wstawienie pobożnego kapłana b. Stanisława Kazimierczyka, Kr. 1617; – AP w Kr.: sygn. K 7 (Acta d. consulum Casimiriensium ab a. D. 1481 per me mgrum Stanislaum Casimiriensem ornata, s. 51, 73), sygn. K 8 (Continuatio actorum), sygn. K 377 (Księga ławnicza z l. 1461, 11 V – 12 X 1480, 10 IV – 16 I 1482, 3 VI – 20 VI 1484), sygn. K 451 (Księga wojnowsko-ławnicza 1426–1433), sygn. K 587 (Rejestr dystrybuty p. 126), sygn. K 833 (Rejestr percepty podatku dla wojsk rosyjskich p. 344), sygn. K 888 (1407–1658, Kalendarz i nekrolog klasztoru Kanoników Regularnych Lateraneńskich przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu, traktaty i zapiski dot. tego klasztoru, s. 67, 266–8, poz. 123 p. 344); Arch. Kapituły Katedralnej na Wawelu: rkp. 67 (Acta Visitationis generalis […] Casimiri a Lubna Łubieński […] Episcopi Cracoviensis p. 651, 669, 670); Arch. Klasztoru Kanoników Regularnych Bożego Ciała w Kr.: Dok. odnoszące się do otwarcia trumny z doczesnymi szczątkami bł. Stanisława z l. 1534, 1632, 1780, 1913, Dok. odnoszące się do umieszczenia w wieży ratuszowej relikwii bł. Stanisława z r. 1784, Dokument powizytacyjny wystawiony przez […] kard. Karola Wojtyłę z 3 III 1969, Liber vitae […] sive Album Dominorum Sodalium…; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Acta Visitationum, t. 28 p. 139–63; B. Jag.: rkp. nr 3742 (S. Ranathowicz, Casimiriae civitatis origo necnon series praepositorum conventus ss. Corporis Christi, s. 4, 6, 11a–12a.).
Stefan Ryłko